YASHIL SUG’URTA: EKOLOGIK JIHATLAR VA FUQAROLIK-HUQUQIY TARTIBGA SOLISH
Keywords:
yashil sug‘urta, ekologik sug‘urta, iqlim xatarlari, fuqarolik javobgarligi, huquqiy tartibga solish, xalqaro tajriba, O‘zbekiston qonunchiligiAbstract
mazkur maqolada “yashil sug’urta” tushunchasi va uning nazariy asoslari, ekologik sug’urta mexanizmlarining ahamiyati hamda ularni fuqarolik-huquqiy tartibga solish masalalari o‘rganilgan. Tadqiqotda iqlim o‘zgarishi oqibatida yuzaga kelayotgan tabiiy ofatlar va ekologik xavflar misolida yashil sug’urtaning dolzarbligi statistik ma’lumotlar asosida yoritilgan. Xalqaro tajribada (Yevropa Ittifoqi, AQSh hamda qo‘shni davlatlar misolida) ekologik sug‘urtani joriy etish amaliyoti va huquqiy asoslari tahlil qilinib, O‘zbekiston qonunchiligidagi holat bilan qiyosiy solishtirildi. Natijada O‘zbekistonda yashil sug‘urta institutini rivojlantirish va qonunchilikka tegishli o‘zgartishlar kiritish zarurligi asoslab berildi. Maqola yakunida ekologik sug‘urtani huquqiy tartibga solishni takomillashtirish bo‘yicha aniq taklif va amaliy tavsiyalar berilgan.
References
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-108-son qarori (01.03.2024) – “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirishning kompleks chora-tadbirlari to‘g‘risida”. Qarorda yashil sug‘urta mahsulotlarini joriy etish va 2025-yilgacha majburiy sug‘urta tartibini takomillashtirish vazifasi belgilangan.
2. Marsh (2012) – Liability for Environmental Damage. Yevropa Ittifoqining Atrof-muhit uchun javobgarlik Direktivasi bo‘yicha moliyaviy ta’minot (sug‘urta) masalalari tahlili.
3. Azernews (2016) – Turkmen companies receive environmental insurance. Turkmanistonda 2013-yildan barcha korxona va tashkilotlar uchun majburiy ekologik sug‘urta joriy etilgani haqida xabar.
4. JIDPTS ilmiy jurnali (2021) – Environmental Insurance: What should be the legal basis?
5. Chambers & Partners: Environmental Law – Kazakhstan (2024). Qozog‘iston Respublikasida ekologik sug‘urtaning huquqiy asoslari, 2005-yilda qabul qilingan majburiy ekologik sug‘urta to‘g‘risidagi qonun talablari bayon etilgan.
6. Xabar.uz (04.03.2024) – Sug‘urta polislari endi qog‘oz shaklida rasmiylashtirilmaydi. O‘zbekiston prezidentining PQ-108-son qarori mazmun-mohiyati yoritilgan; xavfli obyektlarda avariya bo‘lsa, uchinchi shaxslar va atrof-muhitga yetkazilgan zarar uchun javobgarlikni majburiy sug‘urtalash talabi kiritilgani keltirilgan.
7. Ceres (2021) – Iqlim tavakkallarini sug‘urtalash bo‘yicha tavsiyalar. Ceres hisobotida ekstremal ob-havo hodisalari ko‘payishi sug‘urta bozoriga ta’siri va regulyatorlar uchun 10 ta tavsiya bayon etilgan.
8. Lex.uz – Milliy qonunchilik ma’lumotlari bazasi. O‘zbekistonning amaldagi qonun hujjatlarida sug‘urta faoliyati (Fuqarolik kodeksi, “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun va b.) normalari, 2011-yilda ekologik sug‘urta to‘g‘risidagi nizom loyihasini ishlab chiqish vazifasi kabi ma’lumotlar olindi.
9. Global Climate Risk Statistics (2023). AQShda 2023-yilgi tabiiy ofatlar statistikasi: 92,9 mlrd. dollarlik zarar, 78,8 mlrd. dollarlik sug‘urta to‘lovlari. Mazkur ko‘rsatkichlar iqlim xavflarining sug‘urta sohasiga ta’sirini tasdiqlaydi.
10. O‘zbekiston qonunchiligini takomillashtirish bo‘yicha takliflar (2025). Fuqarolik kodeksi va “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonunga ekologik sug‘urta bo‘yicha qo‘shimchalar kiritish takliflari. (Muallif ishlanmalari).
